Өөдрөг занг худалдаж авахсан

Бухимдал(depression)... стресс... мэдрэлийн ядаргаа...?

Аль нэг нь яах аргагүй надтай найзлахаар шийджээ. Болдогсон бол өөдрөг сэтгэл, тайвшралыг худалдаад авчих юмсан. Сэтгэлээ сэргээх гэж янз бүрээр л үзэж байна, гэсэн ч цаанаа л нэг гуниг сэтгэлд хургачихаад гарч өгөхгүй юм. Хүнтэй харьцахаас аль болох зугтаад, ганцаараа дуртай зүйлээ л хийгээд баймаар, ажлаа хиймээргүй санагдаад, өчүүхэн зүйлд л уурлаж бухимдаад байх боллоо. 

Бухимдал буюу depression гэдэг зүйлтэй бол би танил л даа. Олоон жилийн өмнө тэр нөхөртэй нэлээд гүнзгий нөхөрлөөд, арай хийж өөрийгөө татаж авсан юм даг. Тэр үетэй харьцуулахад байдал арай хөнгөн байгаа хэдий ч зарим нэг шинж тэмдгүүд нь адилхан байгаа нь жаахан айдас төрүүлээд л байна шүү. 

Стресс бол байж болох юм аа. Бага насны хүүхэдтэй, ажил хийдэг, дунд насны эмэгтэй хүнд стресс цуглах бол байх л асуудал. Тэрийгээ яажшуухан хөөж явуулах вэ гэдэг л чухал. Эсвэл шөнө болгон оройтож унтаад (шөнө 6 цаг орчим унтдаг бол ) мэдрэлийн ядаргаанд орно гэж байх уу? 

Бүүр эсвэл нэг гаргалгаа байнаа, тэр нь их инээдэмтэй. Саявтархан нэг зүйл олж мэдлээ, дэлхийн алдартай, баян, нэр хүндтэй хүмүүс нууц бүлгэм маягийн зүйлд элссэн байдаг, тэр нь цаанаа шашны, тэр дундаа ад зэтгэртэй холбоотой зан үйл хийж, хар хүчийг ашиглан гишүүдээ нэр алдарт хүргэдэг юм байх. Бидний мэдэх ихэнх "од"-ууд тэр бүлгэмд элсэж, хар хүчийг ашиглан алдаршсан байдаг гэнээ. Тэр талаар уншиж судалснаас хойш л ийм сонин гутранги, ноомой байдал эхэлсэн юм. Миний сэтгэл зүй тийм эмзэг байгаад тэр мэдээлэл тэгтлээ нөлөөлсөн юм болов уу? Ер нь сөрөг муу мэдлэг мэдээлэл хүнд сайн энерги өгдөггүй л байх л даа. 

Найз нартайгаа сайхан инээж ханиагаад..... хөдөө гадаа зугаалаад сэтгэлээ сэргээчихвэл ч...... болчихмоор ч юм шиг. 
(Ер нь дотроо байгаа бодлуудаа ингэж гаргах бас их хэрэгтэй арга шиг байнаа. Блогоо идэвхтэйгээр бичиж байя даа.)

Өөдрөг занг худалдаж авч болохгүй ч,  миний дотор үнэгүй байж л байгаа шүү дээ... Өөрийгөө эмчлэх аянаа үргэлжлүүлье дээ...

Аз жаргалын тухай

Хүн аз жаргалтай байх эсэх нь зөвхөн өөрөөс нь шалтгаалдаг...

 

 Аз жаргалтай байх нь ухаантай байхын нэр юм...

Хэдий мэддэг ч амархан мартдаг үгс энэ дээ. Хүн өөрийгөө ямар их азтай, аз жаргалтай хүн болохоо байнга өөртөө сануулж байх хэрэгтэй юм даг аа. Тэгэхгүй бол өөрт байгаа цорын ганц асуудлаа бодон шаналсаар, зөвхөн тэр шалтгаан дээрээ бүх оюун ухаанаа төвлөрүүлсэнээр томоор сэтгэхээ байж өөрт байгаа бусад давуу талуудаа бүгдийг нь үл тоомсорлон орхидог юм байна.

Аз жаргалтай байхын тулд дараах 10 зүйлийг хэрэгжүүлж байвал бие болон сэтгэл санааны хувьд урт хугацааны аз жаргалыг мэдэрдэг гэнэ. 

1. Тогтмол дасгал хийх - дасгал хийхэд аз жаргалын гормон болох эндорфин ялгардаг 

2. Хангалттай унтаж байх - унтаж амарсан үед сөрөг бодолд автах нь багасдаг
3. Ажилдаа ойрхон гэртэй болох - тээвэрт хугацаа хэмнэх нь том байртай болохоос илүү чухал
4. Гэр бүл, найз нөхөдтэйгөө цагийг өнгөрөөх - хүмүүсийн насны эцэст хийгээгүйдээ харамсдаг 5 зүйлийн нэг гэнэ
5. Гадаа гарах - 13,9 градуст хүн хамгийн их сэтгэл сэргэдэг
6. Бусдад туслах - долоо хоногт 100 цаг зарцуулахад тохиромжтой 
7. Инээмсэглэх - инээмсэглэл өвчин намдаадаг 
8. Аялал төлөвлөх - зүгээр төлөвлөх нь жинхэнэ аяллаасаа дутахааргүй таашаал мэдрүүлдэг 
9. Бясалгал хийх- бясалгал хийснээр тархины бүтцэд өөрчлөлт ордог
10. Бүх зүйлд талархалтай хандах - аз жаргал, амьдралын сэтгэл ханамж нэмэгдэнэ

 
  Энэ нь гадаадын нэг блог дээрээс авсан жагсаалт юм, шинжлэх ухааны үндэстэйгээр тайлбарласан байсан нь их таалагдсан. Дараа бүрэн эхээр нь орчуулж оруулнаа. Харин энэ удаад 10 дахь зөвлөгөөний дагуу талархаж явдаг зүйлсээ бичихээр шийдлээ.

- Эрүүл, эрхтэн бүтэн, ухаан саруул төрсөндөө баярлаж явдаг
- Хүнээс дутахгүй царай зүс, бие хаатай төрсөндөө баярладаг
- Хангалттай цалин хөлс өгдөг ажилтайдаа баярладаг
- Сайн нөхөр, сайхан үртэйдээ, гэр бүлийнхэн, аав ээжүүд маань эрүүл, элэг бүтэн байгаад баярладаг
- Зовсон, төөрөлдсөн үедээ ярих үе тэнгийн, үй зайгүй эгч, дүүтэйдээ баярладаг
- Төрснөөс өөрцгүй дотно хоёр найзтайдаа баярладаг
- Боломжийн хэмжээнд сэтгэчихдэг тархи, оюун ухаантайдаа баярладаг
- Юу хүссэнээ хийх боломж, нөхцөл, орчин байгаад талархдаг(гар, хөл, нүд, чих, мэдрэмжүүд, эд хөрөнгө, эд хөрөнгийг бий болгох чадвар, чадвараа хөгжүүлэх боломж байгаад баярладаг)
- Бусдын эрхшээлд биш, өөрийн тааваар амьдардаг эх оронд төрсөндөө баярладаг
- Хаана амьдрах, яаж амьдрах, юу хэрэглэхээ сонгох эрхтэй байгаадаа баярладаг

 Ингээд бодохлээр би гэдэг хүн дэлхий дээрх ихэнх хүнээс илүү аз жаргалтай хүн болж таарч байгаа юм даа. Аз жаргал холын холд биш дэргэд чинь байдаг гэдэг энэ дээ. Аз жаргалтай хүн бусдад бас аз жаргалыг түгээж байдаг. Тиймээс бид зөвхөн өөрийн төлөө бус, хайртай хүмүүсийнхээ төлөө "аз жаргалын булчингаа хөгжүүлэх" хэрэгтэй юм байна даа. 

Амьдралыг чи алтаар үнэлбэл
Амьдрал, чамайг алтаар мялаана
Эс тоож, сохор зоос шиг хандвал
Эргээд, амьдрал чамайг бас
Элсний ширхэг гэж үзээд үлээчихнэ...гэдэг дээ

Хүний мөс чанар

Саяхан нэг найз маань явган хүний гарцаар зам гарч явсан хүнийг машинаараа мөргөөд хөлийг нь гэмтээсэн явдал боллоо. Тэр явдалд миний болон бусад хүмүүсийн үзүүлсэн хариу үйлдэл(реакц) надад нэгийг бодогдууллаа.

Юу гэхлээр би мэдээж эхлээд сандарч, санаа зовнисон боловч яг дайруулсан хүнд санаа зовсон уу, эсвэл найздаа санаа зовсон уу гэдгээ хэлж мэдэхгүй байна. Онцгой хүнд бэртээгүй, яс нь хугараагүй гэсэн мэдээ сонссоны дараа олон бодлууд толгойд орж ирж байсны дунд энэ хүн хэр их мөнгө нэхэх бол, худлаа ярьж баахан эмчилгээний болон сэтгэл санааны нөхөн төлбөр шаардах вий гэсэн хардлага төрж байлаа. Нөхөр маань бас надтай адил зүйл бодож байгаагаа хэлсэн юм. Гэтэл тэр мэдээг сонссон миний аав, ээжүүд бүгд дайруулсан хүнд санаа зовж яаж эмчилгээ, тусламж үзүүлэх талаар л ярьж байсан нь намайг өнөөгийн залуу хүмүүсийн мөс чанар муудсан юмуу гэсэн бодолд хүргэлээ. Нас явах тусам хүн уян зөөлөн болдог гэж ярьдаг, бас өнөөгийн нийгэмд хүмүүсээс элдэв муу санаа их гарах болсон тул өөрийн эрхгүй сөрөг хандлага, хардалт төрж байж мэдэх юм гэж бас өөрийгөө зөвтгөж болох ч юм шиг...

Тэгэхээр хүний мөсийг муутгаж байгаа нийгэм буруутай юу, эсвэл нийгмийг бүрдүүлж байгаа хүн бид өөрсдөө сэтгэлээ ариун байлгах тал дээр анхаарах хэрэгтэй юу?

Ухаарал

Өмнөх бичлэгээсээ хойш өөртөө олж нээсэн нэг зүйлээ бичмээр санагдаад болдоггүй ээ.

Эмэгтэй хүн эрэгтэй хүнийг бодвол сэтгэл хөдлөл ихтэй, санаагаар унах нь ч тайвшрах нь ч амархан юм гэдэг. Тэр дундаа загасны ордонд төрсөн болоод тэр үү, миний хувийн онцлог ч юм уу, би онцгой сэтгэлээр унамтгай хүн юм шиг надад санагддаг байлаа. Гэхдээ сайн ажаад байхнаа, хүн бүр л янз бүрийн шалтгаанаар тийм байдалд орж л байдаг, тэр байдлаасаа гарч, өөрийнхөө сэтгэл санааг хэр жолоодож сурсанаас л бүх зүйл хамаардаг бололтой юмаа. Би энэ талаар нэлээн юм уншиж, ойлголттой болоодохсон байсан ч эргээд сурсанаа мартах гэж ажил бас байх юмаа...

Стрессийн талаар урьд өмнө нь их л уншиж байлаа. Стрессээ зайлуулах аргуудыг ч их сурч, хэрэгжүүлдэг байсан атлаа сая бас л гэнэдсэн байх юм. Стрессийг тайлах хамгийн эхний бөгөөд чухал алхам бол стрессийг үүсгэж байгаа шалтгааныг олох явдал гэж мэдсэн хирнээ тэр шалтгаанаа олж чадахгүй байх тохиолдол байдаг юм байна. Өмнөх бичлэгийг бичихэд яг тэр төөрөгдлийн үе дээрээ явж байлаа. Шалтгаанаа өөрөө олохгүй байвал бусдын дэмжлэгийг аваад ч болсон олох л хэрэгтэй юм байна шүү хүмүүсээ. Миний хувьд шалтгаанаа олж мэдэнгүүт л зайлуулах аргаа олоод авсан. Одоо сэтгэл хөнгөрөөд хичнээн сайхан байна гээч!

Биеийн зовлонгоос сэтгэлийн зовлон хэцүү гэдэг. Сэтгэлээ бие шигээ хайрлаж, анхаарч, тэжээж байя бүгдээрээ.

Zovlon toochij ehleh ch muuhai l yum...

Dotroo huraldsan asuudlaa hentei ch yarij chadahgui bolson uyedee bichij baiya gej ene blogiig neelee, hen neg n unshaad setgelee huvaaltsah baih gej naidav. Dandaa buhimdal bish, gegeeleg zuils ch bas bichij baihiig hicheenee. Suuliin uyed eldev bodol tolgoid ergeed, hentei yarihaa medehgui uye ih tohioldoh bolloo. Zav bagatai amidraliin hev mayagtai l holbootoi baih, humuus uulzaj setgelee uudlaltsaj chadahaa baigaad blog bichitsgeeh bolson shig baigaan, bi ch bas bicheed uzii bolohgui yu baihav...

Oiriin uyed ih stressdej bainoo. Yunaas gedgee zarimdaa medehgui, zarimdaa medsen hirnee stressee tailah argaa olohgui, arga zam n tus bolohgui baisaar neleen udlaa. Yag odoogoor hamgiin gol stressduulj baigaa zuil huuhdiin haniad baina. Barag sar garan haniadtai yavlaa. Arai gej oldson amraltiin hedhen honogtoo bodoj baisan ajluudaa amjuulaad avmaar baidag, bas huuhdiinhee haniadiig edgeechmeer baidag. Tegehgui bol ajliin hajuugaar sain emchilgee asargaa hiine gedeg minii l huvid butehgui asuudal yum bilee. Minii yeronhii erch huch, energy yer n muudchihsan shig bnaa. Teriigee yaj deeshluuleh argaa ch olohgui, hii uurlaj buhimdsan hun yavah bolloo. Ajlaasaa ireed ohinoo asarch emchilgee hiigeed bolood l baidag baisan chin suuliin uyed tegj chadahaa bailaa. Oroi bolgon ohinoo untuulah gej uurlaj nervtene. Hajuugaar n nohortoo, geriihendee uuraa gargana, terneesee  bolj bur ih stressdene. 

Hadmuudtaigaa amidarch bgaa maani stressnii gollogch eh uusver bolood baigaa. Tusdaa baidagsan bol biye yadarsan ch gesen setgel hyamrah n baga baih bolov uu. Odoo getel yum yuman deer hogshin humuustei sanaa zoroldono, ter bolgon deer muudaltsah hetsuu, tevcheed baihaar dotroo buhimdlaa huraagaad neg odor tesrehees l tsaashgui yum. 

Emegtei hun haritsangui stress-dehdee amarhan baidag gesen. Nadad tohirson stress tailah arga yu bol gej bodon bodsoor yoga l bolj baih shig bna. Amraltiin odrooroo uuland avirch baiya gej uzeed boloogui, bujiglej duulahad saihan boldog ch hadmuudtai baihad tegj bolohgui. Dasgal hiihed hurtel tovogtei yum. Bas ohin baihad dasgal hiilgehuu? Bujgiin duguilan baij boloh ch yoga n iluu ur duntei baih gej bodnom. Oirhon gazar oldohguim, Central tower yumuu Zaisand baidag gazriin ali negiig songoyo doo. Doloo honogt 2 udaa yavj boloh yum bna, hadam maani l durgui huleej avah bh. Namaig yundaa yadardag bainaa gedeg hun, odoo stressdlee gevel yun yasan stress, tiim yum gej bi lav medehguin bna l geh bh daa. Za yahav , gol n hunur maani zuv sanaa bna gej demjsen yum chin uchirtai. Bi ooriihoo energy-g deeshluulj, setgel sanaagaa togtvorjuulj avahgui bol uneheer ene gert amidrahad hetsuu, bas ohin maani oodloj ogohgui bololtoi. Huuhed eejiihee biyeiin baidlaas hamaaraltai baidag gej unen l yum shig sanagdaad baigaam daa.

Ug n setgelee uudlaad saihan yarihlaar ongoidgiin, duuteigee yarih l ug n hamgiin taatai baidgiin, minii buh sul taliig oilgoj huleej avdag. Daanch udahgui hodoo yavchihna. Harin egch ih uhaantai ch gesen, shuumjlegchiin nudeer harah geed baidgiin. Za eej bol shaal oor ontsgoor yumiig hardag, nas n yavaad yumiig olon talaas n tungalagaar harj setgehee bolij ehelsen shig baigaam, ug n oroid ortol uhaantai ugs heldeg l baisan daa tsagtaa. 

Bas neg stress uusgegch n bi ooroo. Bi torolhiin ih duu tsootei, bureg ichimhii hun l dee. Ene zangaa oorchilye, “galzuu” gesen ner zuutlee oorchlogddogguimaa gehed “daruu” gesen nerneesee salya gej ih oroldoj baisan ch buteegui yumdag. Tegj hicheej ehlehed hedii n minii zan bureldeed togtchihson baisan biz. Tegeed ene zangaasaa bolj odoo boltol ooriigoo golj, sergel dotroo hyamraltai yavah yum daa. Manai ajliin neg hun bur “Manai ohin yag cham shig bolohnee, yaj neg duu shuutai bolgoyo doo baiz” gesen. Bi ug n ter huntei zarim huniig bodvol iluu ih haritsdag, cholootei sanaa bodloo heldeg uhaantai. Hun bolgonoos ih duugai yumaa, yostoi hamuuhan hun shuu gesen ug sonsoh yamar baidgiig nad shig humuus l sain medeh baih daa. Minii orooson duguinuud delhiigeer neg baidag gedgiig ch bi medne, bas ihenh n nad shig ter zandaa durgui baidag bolov uu gej boddiin. Bid nar shig humuusiig zan chanariin 4 angillaar bol melanholec, harin 2 angillaar introvert gej nerledeg yum bilee l dee. Za melanholec gedgiig hun bur medeh baih, harin introvert gedeg n extrovert gedgiin esreg bogood, dotogshoo chiglesen hun geh yumuu daa. Yum yarihaasaa bodoh n ih, bodoj byasalgah durtai, daruu, ichimhii geed l tiimerhuu zantai humuus. Extrovert-uud n yarih durtai, “galzuu” zantai, sergelen, duu shuutai humuus baidag daa, ted nar gesen. Tegeed negent introvert torson hun oorchlogdono gej bol baidaggui gej unshsan sanagdana. Medeej extrovert n sain, introvert n muu gesen ug bish. Ali ali n sain muu chanaruudtai. Ene angilaliin talaar anh unshaad bi neeh ih taivshirch baij bilee. Tehdee l udalgui ergeed oortoo taalagdahaa boliod irsen. Teheer bodood baihad minii stressnii neg eh uusver n oortoo itgelgui, ooriigoo goldog chanar baigaad baigaan. Hezee ch ooriigoo goldoggui bairiin humuus bii shde. Tiim humuus gadnaasaa humuust sagsuu gej haragddag, tegj heluuldeg ch gesen zarimdaa ataarhmaar baidgiin. Nad shig ooriigoo golj baisnaas l deer yum shig. Neg heseg bi ooriigoo ogt golohoo bolison baisan uye bii. Ter uyed bi ooroo oortoo ih bagshildag bailaa, ooroor helbel “Bi bol mash sergelen, avhaaljtai, tsoglog erch huchtei busgui. Bi urgelj oodrog, zorigtoi, niitech, yariasag baij chaddag” geh meteer ooriigoo zorigjuulj idevhjuuldeg baisan yum. Urgelj tegj bodood baival dotood uhamsartaa bi uneheer tiim hun gej itguulj chadna gej neg nomon deerees unshaad heregjuulsen maani ter. Neg heseg ch uneheer tiim gesen bodoltoi, humuus ch nadad ooroor handdag bolchihson baisan shuu. Ur dun mash sain garsan. Gevch neg l medehed ergeed huuchin baidaldaa orchihson, bodvol amjiltandaa setgel hanaad zorigjuulaltaa hiihee bolisnoos bolson baih. Odoo ergeed teriigee hiiye gej boddog ch zav gargaj chadahgui, amidraliin oor olon asuudaldaa tuurteed baih yumoo. Urid n gants biye baihad hichneen saihan baigaav dee. Odiid tiim baisan bol buh tsagaa oortoo zoriulaad, hussen duguilan sektsdee yavaad, hussen hunteigee uulzaj delguur hesej showdaad l, esvel uul modond aviraad, karaoked orilood geh meteer ene muu stress gedeg huvtsasiig dor n tailaad hayachihgui yu.  Odoo getel huuhdee eruul bailgah, ovdohleer n emchleh, humuujuuleh, ger ornoo avch yavah, uruudah shat ruugaa orchihson goo saihnaa barij hadgalah, ooriin bolon nohriin eruul mended anhaarah, nohriihoo huseltiig biyeluuleh geed olon myangan uureg hariutslaga nuruun deer bul har chuluu met ovoichihood baih shig sanagdana. Ailiin ehner hun burt l baidag achaa, nadaas oor hun bol bul har chuluu bish shuvuunii od meteer tosoolj baij ch medne. Teheer minii ooriin stress uureh shadvar muu baigaag medej bainaa. Saya hed honog amarsan chin bayan huntei suugaad ajil hiihgui amidardag huuhnuudiig oilgoh shig bolloo. Ajil hiij zovolgui, mongoor gachigdalgui amidrah ch bas saihan ed baihiimaa. Gehdee nadad ogt ajil hiihgui amidrah husel baihgui ee, harin full-time bish part-time yumuu freelance  baih l zugeer sanagdlaa. Husvel oortoo tsagaa zartsuulchihna, ajil amraltaa uyan hatan zohitsuulj amidarmaar sanagdaad bolohoo bailaa. Ene bol minii suuliin uyed bodoj baigaa, end bichij boloh daraagiin neg asuudal. Tsagt barigdaj ajillaj baigaa maani medeej stress uusgej baigaa. Ogloo ert bosoh bolgondoo oor ajil hiimeer sanagdaad baival yahuu? Bas minii ajildag baiguullagiin uur amisgal jaahan sorog, denduu orsoldoon, hel am ihtei gazar gej humuus ch yaridag, bi ch tegj boddog. Bi tur hugatsaagaar oor gazruudad ajillaj baisan, baidal arai oor baidgiig tegehed l medersen. Minii hiihiig huseed baigaa ajil bol huviaraa gertee baihdaa ch hiij boloh ajil yum. Bas minii dur sonirholiin daguu ajil. Gantshan dutagdal n hamt olongui bolno. Ugiin niitech bish hun tiim ajil hiivel ulam zojig boloh vii gej aih yum. Esvel harin ch olon huntei haritsaj energie barahgui, yag taarah yum bolov uu? Hun ooriigoo olj neesen gej bodson ch gesen ergeed aldaj bas boldoh bololtoi. Neg uye bi ooriigoo mash sain olj neelee, odoo dahij geehgui gej bat itgesen bailaa. Getel odoo ooriigoo yamar hun gedgee sain medehgui ch baih shig. Nasnii ontslogoos bolj ene olon asuudluud uuseed baij ch medeh...

Za ingeed ehnii bichlegee duusgaya daa. Nadtai ijil asuudaltai, esvel zovlogoo ogoh hun baival ih bayarlana shuu. 

Neeree latinaar bichsend sorry, daraa kirilleer bichnee.